Εκκλησίες

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ

Σε απόσταση χιλίων περίπου μέτρων από την κοινότητα της Τάλας βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου.

Ο ιδρυτής της Μονής, Άγιος Νεόφυτος, γεννήθηκε στα Λεύκαρα το 1134, από φτωχή και πολυμελή οικογένεια. Σε ηλικία 18 χρονών οι γονείς του τον αρραβώνιασαν παρά την θέληση του (την εποχή εκείνη τις υποθέσεις γάμου χειρίζονταν οι γονείς, χωρίς να ρωτούν την γνώμη των μελλονύμφων).
Έτσι ο Άγιος Νεόφυτος εγκατέλειψε το χωριό του και πήγε κρυφά στη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου του Κουτζοβέντη για να μονάσει. Επειδή ο Άγιος ήταν αγράμματος ο ηγούμενος της Μονής του ανέθεσε την καλλιέργεια των αμπελώνων της Μονής. Εκεί μαθαίνει και τα πρώτα του γράμματα και γίνεται θαυμάσιος αμπελοκαλιεργητής. Τότε ζήτησε από τον ηγούμενο να γίνει ερημίτης αλλά ο ηγούμενος του αρνήθηκε λόγω του νεαρού της ηλικίας του. Τότε ο Άγιος Νεόφυτος πηγαίνει στα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήσει τους Αγίου Τόπους ελπίζοντας να βρει κάποιο γέροντα ερημίτη για να τον οδηγήσει στην ασκητική ζωή. Χωρίς να ικανοποιήσει τον σκοπό του επιστρέφει πίσω στη Μονή. Προσπαθεί και πάλι να πείσει τον ηγούμενο να του επιτρέψει να ασκητέψει χωρίς πάλι κανένα αποτέλεσμα.
Τότε αποφασίζει να εγκαταλείψει τη Μονή και να πάει στο όρος Λάτρος της Μικράς Ασίας. Πηγαίνει στη Πάφο με σκοπό να βρει πλοίο για να φύγει. Εκεί όμως συλλαμβάνετε σαν φυγάς και φυλακίζεται. Οι φρουροί του κλέβουν τα χρήματα που είχε. Με την βοήθεια ευσεβών ανθρώπων αποφυλακίζεται και χωρίς χρήματα αναγκάζεται να αναζητήσει ερημητήριο στο εσωτερικό του νησιού.
Έτσι έφθασε στον κρημνό και το μικρό φυσικό σπήλαιο που σήμερα βρίσκεται η Εγκλείστρα του.
Άρχισε να λαξεύει το μικρό σπήλαιο αφαιρώντας τους βράχους και μεγαλώνοντας το σπήλαιο δημιούργησε τον ναό της Εγκλείστρας και ένα κελί στο οποίο έσκαψε τον τάφο του. Το 1170 ο Άγιος χειροτονείται ιερέας και προσλαμβάνει και ένα μαθητή. Από τότε άρχισε να διευρύνεται η Εγκλείστρα και να καλλωπίζεται. Σε όλο το μήκος του γκρεμού λαξεύτηκαν κελιά.

Η φήμη του Αγίου άρχισε να εξαπλώνεται παντού και γρήγορα ο αριθμός των επισκεπτών αυξήθηκε σημαντικά. Για να αποφύγει την ενόχληση των επισκεπτών ο Άγιος υποχρεώθηκε το 1197 να σκάψει ψηλά πάνω από την Εγκλείστρα, ένα άλλο κελί, τη Νέα Σιών όπως το ονόμασε, στο οποίο κατέφυγε για να αποφύγει την ενόχληση των επισκεπτών. Για να μπορεί να παρακολουθεί τις Ακολουθίες και να μετέχει στην Θεία Ευχαριστία, έσκαψε πάνω από το ναό της Εγκλείστρας ένα μικρό κελί το Αγιαστήριο που το ένωσε με ορθογώνια οπή με το Ναό.

Δεν είναι γνωστό πότε πέθανε ο Άγιος Νεόφυτος. Πρέπει να πέθανε μετά το 1214, αφού προηγουμένως όρισε διάδοχο του τον ανεψιό του Ησαΐα, που ήταν οικονόμος της Εγκλείστρας. Είναι γενικά παραδεκτό ότι ο Άγιος ετάφει, σύμφωνα με τις οδηγίες του στον τάφο που είχε ετοιμάσει ο ίδιος, σε ξύλινο φέρετρο από ξύλο πεύκου, κέδρου και κυπαρισσιού που είχε κατασκευάσει ο ίδιος. Ο διάδοχος του Ησαΐας, ακολουθώντας τις οδηγίες του Αγίου έκλεισε με τοίχο το άνοιγμα που δημιουργήθηκε για να τοποθετηθεί το φέρετρο στον τάφο και διακόσμησε τον τοίχο με τοιχογραφίες ώστε να μη διακρίνεται. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να λησμονηθεί με την πάροδο των αιώνων ο ακριβής τόπος ταφής του Αγίου.

Ο Άγιος Νεόφυτος ήταν πολυγραφότατος. Παρά το γεγονός ότι έμαθε γράμματα μετά το 18ον έτος της ηλικίας του, είναι ίσως ο πολυγραφότερος Μεσοβυζαντινός συγγραφέας. Εκτός από κηρύγματα, έγραψε και ερμηνευτικά στην Αγία Γραφή και άλλα στα οποία περιέχονται πολύτιμες πληροφορίες για την Αγιολογία και την ιστορία της Κύπρου. Τα συγγράμματα αυτά του Αγίου άρχισε να εκδίδει η Ιερά Μονή του. Έχουν ήδη εκδοθεί τρεις πολυσέλιδοι τόμοι.

Θεωρείται δεδομένο ότι τον Άγιο Νεόφυτο, διαδέχθηκε σαν ηγούμενος της Εγκλείστρας ο Ησαΐας που είχε ορίσει ο ίδιος σαν διάδοχο του. Τίποτε δεν είναι γνωστό για τον Ησαΐα. Κανένας ηγούμενος της Μονής δεν είναι γνωστός από τον 13ον, 14ον και 15ον αιώνα. Η Μονή πάντως εξακολουθεί να υπάρχει και να ακμάζει.
Το 1570 η Κύπρος κατακτήθηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι την λεηλάτησαν συστηματικά. Το 1585 με εντολή του Σουλτάνου πουλήθηκαν τα μοναστήρια, μαζί και η Μονή του Αγίου Νεοφύτου και οι μοναχοί αναγκάσθηκαν να διασκορπιστούν. Την αναγέννηση της Μονής πέτυχε ο ιερομόναχος Λεόντιος ο οποίος συνάθροισε μοναχούς και ο ίδιος προχειρίσθηκε ηγούμενος. Το 1611 ζήτησε από τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο την ανακήρυξη της Μονής σε σταυροπηγιακή, πράγμα που έκανε ο Αρχιεπίσκοπος έχοντας και την σύμφωνη γνώμη του τότε Μητροπολίτη Πάφου Λεόντιου. Το 1631 ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλος επιβεβαιώνει το Σταυροπήγιο της Μονής.
Πιθανότατα το 1756 βρέθηκαν ο τάφος και τα λείψανα του Αγίου Νεοφύτου. Τα λείψανα μεταφέρθηκαν στο Καθολικό της Μονής.

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ

Η Μονή, για να διαφυλάξει τους θησαυρούς της αλλά και για να τους καταστήσει προσιτούς στους επισκέπτες, δημιούργησε, κάτω από την ανατολική πτέρυγα της Μονής, Μουσείο στο οποίο είναι εκτεθειμένοι σημαντικοί θησαυροί. Το Μουσείο αποτελείται από δύο τμήματα. Το καθαρά εκκλησιαστικό, στο οποίο είναι εκτεθειμένες εικόνες, ιερά σκεύη, χειρόγραφα και παλαιά έντυπα και άμφια που χρονολογούνται από το τέλος τους 12ου μέχρι και του 19ου αιώνα και το μη εκκλησιαστικό, στο οποίο είναι εκτεθειμένα κυρίως αγγεία της Γεωμετρικής και Αρχαϊκής (900 – 600 π.χ.) περιόδου στην Κύπρο.

Ο επισκέπτης κατεβαίνει στο Μουσείο με σκάλα κτισμένη στο βόρειο άκρο της ανατολικής πτέρυγας. Εδώ είναι εκτεθειμένες εικόνες μικρών διαστάσεων κυρίως του 19ου αιώνα. Μόνο μια εικόνα της Ένθρονης Θεοτόκου που κρατεί το Χριστό στα γόνατα της είναι μεγάλων διαστάσεων. Η εικόνα αυτή είναι του 1884.

Τον προθάλαμο χωρίζει από την 1η αίθουσα μια μεγάλη προθήκη στην οποία εκτίθενται ένα ξύλινο αντιμήνσιο του 1864, Άγια Ποτήρια και Άγια Δισκάρια του 19ου αιώνα, ξυλόγλυπτοι σταυροί και διάφορα άλλα Ιερά αντικείμενα του 18ου και 19ου αιώνα.

Στη 1η αίθουσα είναι εκτεθειμένες μερικές πολύ σημαντικές εικόνες που χρονολογούνται από το 1183. Υπάρχουν εικόνες του 16ου αιώνα.
Στη 2η αίθουσα είναι εκτεθειμένα δύο ζεύγη βημοθύρων που χρονολογούνται στο τέλος του 18ου αιώνα. Υπάρχουν επίσης αρκετές εικόνες του 16ου, 17ου, 18ου και 19ου αιώνα. Στην αίθουσα αυτή εκτίθενται έξι θυμιατοί, ο παλαιότερος χρονολογείται στα 1691 και ο νεώτερος στις αρχές του 2ου αιώνα. Στην ίδια αίθουσα υπάρχουν διάφορα ευαγγέλια με αργυρεπίχρυσα καλύμματα, χειρόγραφα και παλαιά έντυπα. Το παλαιότερο χειρόγραφο περιέχει ομιλίες του Αγίου Νεοφύτου και χρονολογείται στα τέλη του 12ου αιώνα. Υπάρχει επίσης χειρόγραφο που χρονολογείται στον 16ον αιώνα.

Στη 3η αίθουσα υπάρχουν εικόνες, μικροτεχνήματα και ένα επιτραχήλιο. Σημαντικότερη εικόνα είναι η Παναγία η Εγκλειστριανή που χρονολογείται στις αρχές του 16ου αιώνα.

Στη 4η αίθουσα υπάρχουν εικόνες του Αγίου Νεοφύτου και η Μεγάλη εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, καθώς επίσης και ηγουμενικές ράβδοι του 18ου και 19ου αιώνα.
Ο επισκέπτης εξερχόμενος από την αίθουσα αυτή εισέρχεται στην μεγάλη αίθουσα στα δυτικά που είναι εκτεθειμένα τα αγγεία της Γεωμετρικής και Αρχαϊκής Περιόδου και εξέρχεται από την κτιστή σκάλα στο βόρειο άκρο του Μουσείου.